Bong bóng kinh tế là gì? Một số vụ nổ bong bóng kinh tế trên thế giới

Hiện tượng bong bóng kinh tế, hay còn gọi là bong bóng đầu cơ, bong bóng thị trường, là một thuật ngữ tài chính kinh tế thường được giới chuyên gia thị trường quan tâm và đề phòng. Vậy để hiểu rõ hơn về bong bóng kinh tế, những nguyên nhân và hậu quả mà bong bóng kinh tế gây ra thì bài viết dưới đây sẽ trả lời câu hỏi đó. 

Bong bóng kinh tế là gì?

Bong bóng kinh tế là gì?

Bong bóng là một chu kỳ kinh tế được đặc trưng bởi sự leo thang nhanh chóng về giá trị thị trường, đặc biệt là giá tài sản. Lạm phát nhanh này kéo theo sự sụt giảm nhanh chóng về giá trị, hoặc sự thu hẹp, đôi khi được gọi là sự cố hoặc vỡ bong bóng. Bong bóng được tạo ra bởi sự gia tăng giá tài sản được thúc đẩy bởi hành vi thị trường sôi động. Trong thời kỳ bong bóng, tài sản thường giao dịch ở một mức giá hoặc trong phạm vi giá vượt quá giá trị nội tại của tài sản (giá không phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của tài sản).

Nguyên nhân của tình trạng của bong bóng kinh tế

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng của bong bóng kinh tế nhiều chuyên gia kinh tế thậm chí không đồng ý rằng bong bóng hoàn toàn xảy ra (trên cơ sở giá tài sản thường xuyên lệch khỏi giá trị nội tại của chúng). Thế nhưng bong bóng thưởng chỉ được xác định và nghiên cứu khi nhìn lại, sau khi giá giảm mạnh xảy ra.

Bong bóng kinh tế xảy ra bất cứ khi nào giá hàng hóa tăng nhiều hơn so với giá trị thực của nó. Bong bóng thường được cho là do sự thay đổi hành vi của nhà đầu tư, mặc dù nguyên nhân của sự thay đổi hành vi này vẫn còn đang được tranh luận. Bong bóng trên thị trường chứng khoán và nền kinh tế khiến các nguồn lực bị chuyển hướng sang các lĩnh vực tăng trưởng. Khi bong bóng kết thúc, các nguồn lực di chuyển trở lại, khiến giá giảm.

Các giai đoạn của bong bóng kinh tế

Bong bóng thông thường được coi là sự thay đổi trong hành vi của nhà đầu tư, mặc dù nguyên nhân gây ra sự thay đổi trong hành vi này vẫn còn nhiều khúc mắc. Nghiên cứu của nhà kinh tế học người Mỹ Hyman P. Minsky giúp giải thích sự phát triển của bất ổn tài chính và cung cấp một cách giải thích về đặc điểm của các cuộc khủng hoảng tài chính. Qua nghiên cứu của mình, Minsky đã xác định được 5 giai đoạn trong một chu kỳ tín dụng điển hình. Trong các lý thuyết của ông hầu như không được kiểm chứng trong nhiều thập kỷ, đặc biệt cuộc khủng hoảng thế chấp dưới chuẩn năm 2008 đã làm mới được sự quan tâm trong các công thức của ông, điều này sẽ giúp giải thích một số mô hình của bong bóng. Theo đó các giai đoạn của bong bóng kinh tế được chia thành như sau:

Dịch chuyển

Giai đoạn này diễn ra khi các nhà đầu tư bắt đầu chú ý đến một mô hình mới, chẳng hạn như một sản phẩm hoặc công nghệ mới, hoặc lãi suất thấp trong lịch sử. Về cơ bản nó có thể là bất cứ thứ gì thu hút được sự chú ý của họ.

Bùng nổ

Đâu là thời điểm giá bắt đầu tăng, sau đó thậm chí còn có động lực khi có nhiều nhà đầu tư tham gia vào thị trường. Điều này tạo tiền đề cho sự bùng nổ, có cảm giác chung là không thể nhảy vào được khiến nhiều người bắt đầu mua tài sản nhiều hơn. 

Hưng phấn

Khi mọi người rơi vào trạng thái hưng phấn và giá tài sản tăng vọt, không ai còn quan tâm đến cẩn thận nữa.

Lợi nhuận

Việc dự đoán khi nào bong bóng sẽ vỡ là điều không dễ dàng xảy ra, một khi bong bóng đã vỡ thì sẽ không còn cách nào để phục hồi lại. Tuy nhiên những ai có thể xác định được dấu hiệu cảnh báo sớm sẽ kiếm được tiền bằng việc bán tài sản.

Hoảng loạn

Giá tài sản thay đổi theo hướng và giảm xuống (đôi khi tăng nhanh như vậy). Các nhà đầu tư muốn thanh lý chúng với bất kỳ giá nào. Giá tài sản giảm khi cung vượt quá cầu.

Hậu quả của bong bóng kinh tế

Bong bóng kinh tế gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế, bởi nhiều nhà đầu tư tập trung vào những mục tiêu không tối ưu. 

Hơn nữa giá cả trong giai đoạn bong bóng kinh tế chuyển biến liên tục, khi bong bóng nổ cũng sẽ gây thiệt hại lớn đến tài sản, những người tưởng chừng như giàu có, sở hữu nhiều tài sản đột nhiên cũng sẽ mất trắng. Chính vì điều này làm thị trường trở nên hỗn loạn khiến nền kinh tế đang thịnh vượng bỗng bước vào giai đoạn suy thoái.  

Một số vụ bong bóng kinh tế nổi bật nhất lịch sử thế giới 

Một số vụ bong bóng kinh tế nổi bật nhất lịch sử thế giới

Bong bóng kinh tế là điều mà các doanh nghiệp, những người làm kinh tế lo lắng. Trong lịch sử kinh tế, bong bóng nổ ra khá nhiều lần và đây là một nỗi sợ ám ảnh. Dưới đây là một vài ví dụ cho vụ nổ bong bóng kinh tế thế giới.

Bong bóng kinh tế hoa tulip

Một trong những bong bóng kinh tế không nên bỏ qua là hiện tượng cuồng hoa tulip. Loài hoa này được nhắc đến như một biểu tượng của tình yêu. Tuy nhiên, vào thế kỷ 17, loài hoa này là đại diện cho thế kỷ “suy tàn” bởi những nhà đầu tư tham lam. Sau cơn sốt hoa tulip trên thị trường châu Âu vào giữa thế kỷ 16, Hà Lan rơi vào suy thoái kinh tế, sụp đổ.

Thời điểm bong bóng xuất hiện là khi cầu vượt  cung do người hâm mộ hoa. Nhiều nhà đầu tư đã bỏ tiềm lực khi lựa chọn giống hoa này. Các chợ hoa mọc lên như nấm sau cơn mưa. Trong thời điểm nóng nhất, 1 củ hoa tulip được coi là quy đổi giá trị cho nhiều thứ khác, thị trường vẫn còn nóng cho đến tháng 2 năm 1637, sức mạnh của cổ phiếu hoa tulip luôn ở mức trên trời. Nhưng cơn ác mộng bong bóng hoa tulip đã vỡ vì các ông lớn quyết định bán tháo. Từ mức giá cao ngất ngưởng, giá 1 củ hoa đã giảm xuống chỉ còn 1% giá trị. Mặc dù chính phủ Hà Lan có thể đã thành lập một hội đồng để chịu trách nhiệm về đống đổ nát sau cơn cuồng hoa tulip, nhưng nền kinh tế vẫn còn ảm đạm nhiều năm sau đó.

Nền bong bóng South Sea

Nổ bong bóng kinh tế chính là cụm từ miêu tả cực kỳ chính xác cho công ty cổ phần South Sea hồi thế kỷ 18 tại Anh. Khi công ty này thuyết phục chính phủ Anh chuyển đổi 1 phần món nợ quốc gia thành cổ phần của công ty thì tới năm 1720 đã có tin đồn về việc South Sea được nâng đỡ và sắp nhận được nốt phần nợ quốc gia chuyển hóa còn lại. Không bỏ lỡ cơ hội, công ty South Sea đã phát hành cổ phiếu ra thị trường và chia thành nhiều đợt thanh toán cho người mua.

Đỉnh điểm đã diễn ra khi mà khắp người dân ở những tầng lớp khác nhau đã thi nhau để mua cổ phiếu của South Sea. Giá trị cổ phiếu trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 của năm 1720 đã nhảy từ 128 bảng Anh lên xấp xỉ 1000 bảng Anh. Thế nhưng chỉ 1 tháng sau đó, bong bóng cổ phiếu South Sea đã bị thổi phồng quá sức  và dẫn đến vỡ bong bóng. 

Chính các giám đốc điều hành của công ty cũng nhận thấy  sự yếu kém và giá trị không thực tế. Vụ vỡ bong bóng đó đã gây ra một cơn bão kinh hoàng và vào cuối năm đó, nhiều người đã mất trắng tài sản chỉ vì South Sea. Ngoài những bong bóng nổi tiếng này, còn có những bong bóng khác như Bong bóng Mississippi, quả bom nhà đất Florida, hỗn loạn cổ phiếu đường sắt ở Anh, Phố Wall sụp đổ, đây là những bong bóng kinh tế không bao giờ quên đối với nền kinh tế trong lịch sử.

Bong bóng nhà ở Hoa Kỳ

Bong bóng nhà ở Hoa Kỳ là bong bóng bất động sản đã ảnh hưởng đến hơn một nửa Hoa Kỳ vào giữa những năm 2000 và một phần là do bong bóng dot-com. Khi thị trường bắt đầu sụp đổ, giá trị bất động sản bắt đầu tăng lên. Đồng thời, nhu cầu sở hữu nhà bắt đầu tăng lên ở mức gần như báo động, và lãi suất bắt đầu giảm. Đồng thời, nhu cầu sở hữu nhà bắt đầu tăng lên ở mức gần như báo động. Lãi suất bắt đầu giảm. Một lực lượng đồng thời là một cách tiếp cận khoan dung từ phía những người cho vay; điều này có nghĩa là hầu như ai cũng có thể trở thành chủ nhà. Các ngân hàng giảm yêu cầu vay và bắt đầu hạ lãi suất.

Các khoản thế chấp có lãi suất có thể điều chỉnh (ARM) đã trở thành một điều yêu thích, với lãi suất giới thiệu thấp và các lựa chọn tái cấp vốn trong vòng 3-5 năm. Nhiều người bắt đầu mua nhà, và một số người chuyển nhượng để kiếm lời. Và thị trường chứng khoán bắt đầu tăng trở lại, lãi suất cũng bắt đầu tăng. Đối với chủ nhà có ARM, các khoản thế chấp của họ bắt đầu được tái cấp vốn với tỷ lệ cao hơn. Giá trị của những ngôi nhà này sụt giảm nghiêm trọng dẫn đến việc bán tháo chứng khoán có thế chấp (MBS). Điều này cuối cùng dẫn đến một môi trường dẫn đến các khoản nợ thế chấp hàng triệu đô la.

Bong bóng kinh tế Nhật Bản 

Trường hợp Nhật Bản, bong bóng bắt đầu hình thành vào những cuối năm 1980 và khủng hoảng tài chính ở cực điểm năm 1997-1998. Thế nhưng khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 có những điểm tương đồng với 10 năm mất mát của Nhật Bản là đầu tư thiếu cẩn thận nên giá bất động sản tăng cao, sau đó khủng hoảng do giá bất động sản suy giảm…

Khủng hoảng của thế kỷ 21 do sự phổ cập của kỹ thuật chứng khoán hóa mà rủi ro được phân chia cho các nhà đầu tư thông qua thị trường. Sự tổn thất của các tổ chức tài chính tín dụng của Mỹ ngang bằng với tổn thất của Nhật Bản những năm 1990. Nhật Bản cũng đã học được ở Mỹ một số giải pháp đối với khủng hoảng tài chính.

Sự sụp đổ của Phố Wall 

Trong giai đoạn thập niên 1920, chứng khoán Mỹ bùng nổ chưa từng diễn ra trước đây. Nhiều người dân Mỹ dùng những khoản vay dài hạn đầu tư vào chứng khoán với hy vọng giàu có và họ đã được đền bù bằng lợi nhuận tăng lên gấp bốn lần trong khoảng thời gian từ 1920-1929.

Những nhà đầu tư chứng khoán họ tự tin giao dịch ký quỹ, bằng việc mượn tiền của nhà môi giới, trong khi các ngân hàng bắt đầu đầu cơ tiền của khách hàng không tuân thủ quy định.

Đến cuối năm 1929, giá chứng khoán tăng với tốc độ tăng trưởng. Các bộ phận khác của nền kinh tế không theo kịp tốc độ leo thang của thị trường chứng khoán nên đã làm dấy lên những đồn đại về khả năng xảy ra một sự đổ vỡ. Vậy nên nhiều nhà kinh tế uy tín hàng đầu nước Mỹ đã trấn an người đầu tư bằng lời cam kết thị trường có xu hướng tăng giá. 

Tuy nhiên đến ngày 24/10/1929, đây được biết tới như “Ngày thứ Năm đen tối”. Các chỉ số chứng khoán ngày hôm đó đều lao dốc. Các nhà đầu tư đã thực hiện 13 triệu giao dịch bán tháo hoặc chuyển đổi trong cơn hoảng loạn khiến bảng điểm ở các sàn chứng khoán Phố Wall không thể đăng tải kịp các hoạt động giao dịch. Sự lao dốc của chứng khoán tiếp tục xảy ra vào “Ngày thứ Ba đen tối”. Thị trường chứng khoán kinh tế đã bốc hơi hàng tỷ USD, khởi đầu một quá trình tài chính hỗn loạn với việc 4.000 ngân hàng đổ vỡ vào năm 1933.

Sự khủng hoảng này đã dẫn tới cuộc Đại suy thoái chấn động lịch sử, gây hậu quả nặng nề cho nước Mỹ và lan rộng ra châu Âu trong suốt một thập kỷ. Ước tính số nạn nhân của cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ là hơn 7 triệu người.